تأثیر فرمان منع مسکرات شاه تهماسب اول بر مصرف افیون در دورۀ اول حکومت صفوی (907-996 ق)

افیون ماده‌ای مخدّر است که در طول تاریخ به‌عنوان دارو کاربرد داشته و در صورت مداومت در مصرف، خوگیری به آن برای بشر اجتناب‌ناپذیر است. در ایران پیشاصفوی افیون بیشتر مصارف پزشکی داشت. در قرن نهم هجری قمری وآستانۀ عصرِ صفوی معدودی از افراد که از اقشار بالای جامعه بودند یا به این اقشار وابستگی داشتند به افیون معتاد بودند. از دهۀ پنجم قرن دهم هجری قمری تغییر محسوسی در مصرف افیون در جامعۀ ایران به وجود آمد. هدف این نوشتار این است که با به‌کارگیری روش توصیف و تحلیل تاریخی این تغییر را تا پایان دورۀ اول حکومت صفوی (907-996 ه.ق) روشن نماید و پیامدهای اجتماعی آن را بنمایاند. بررسی داده‌هایی که از منابع گوناگون به دست آمده، نشان می‌دهد فرمان منع مسکرات شاه تهماسب اول، رفته‌رفته اعتیاد به افیون را افزایش داد و این افزایش پیامدهای اجتماعی جدیدی را موجب شد و زمینه‌ای را برای اعتیاد فراگیر جامعه در دوره‌های بعد فراهم آورد. به عبارت دیگر، افیون به‌عنوان جایگزین مسکراتی که در فرمان شاه منع شده بود، نقش بیشتری در تغییر سبک زندگی ایرانی ــ در عرصۀ مواد مصرفی ــ ایفا کرد.